Giới thiệu về Tháp Chàm Yang Prong
Tháp Chàm Yang Prong, còn được gọi là Tháp Chàm Rừng Xanh, tọa lạc tại thôn 5, xã Ea Rốk, huyện Ea Súp, tỉnh Đắk Lắk.
Nằm cách trung tâm thành phố Buôn Ma Thuột khoảng 87km về phía Tây Bắc Yang Prong là ngọn tháp Chàm duy nhất được ghi nhận tại vùng đất Tây Nguyên, mang giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc độc đáo.
Được xây dựng vào cuối thế kỷ XIII dưới triều đại vua Jaya Sinhavarman III (Chế Mân), tháp Yang Prong là nơi thờ thần Shiva dưới dạng Mukhalinga, biểu tượng của sự phồn thịnh, sinh sôi nảy nở và hạnh phúc theo tín ngưỡng của người Chăm cổ.
Tên gọi “Yang Prong” trong tiếng địa phương mang ý nghĩa “Thần Lớn” – vị thần tối cao cai quản mùa màng, thể hiện sự giao thoa giữa con người và đất trời trong văn hóa Chăm. Không giống những tháp Chàm khác ở miền Trung thường được xây trên các ngọn đồi cao thoáng đãng, Yang Prong ẩn mình dưới những tán cây cổ thụ của rừng già Ea Súp, bên dòng sông Ea H’leo hiền hòa, tạo nên một khung cảnh huyền bí và thơ mộng.
Lịch sử và giá trị văn hóa của tháp Yang Prong
Tháp Yang Prong được phát hiện vào khoảng những năm 1904–1911 bởi nhà dân tộc học người Pháp Henri Maitre, người đã mô tả công trình này trong cuốn Les Jungles Moi (Rừng Mọi) xuất bản năm 1912. Các nghiên cứu cho thấy tháp được xây dựng vào cuối thế kỷ XIII, thời kỳ phát triển thịnh vượng của người Chăm tại Tây Nguyên. Những dấu tích vật chất quanh tháp, bao gồm các dòng bia ký cổ trên khung cửa đá từ năm 1906, chứng minh rằng cách đây khoảng 700 năm, Tây Nguyên không chỉ là nơi sinh sống của các dân tộc bản địa mà còn có sự hiện diện của người Chăm, với nền văn minh rực rỡ.
Tháp Yang Prong không chỉ là một công trình tôn giáo mà còn là minh chứng cho sự giao thoa văn hóa giữa người Chăm và các dân tộc bản địa như Ê đê, Gia Rai, M’nông. Tuy nhiên, công trình này được cho là còn dang dở, bởi người Chăm thường xây dựng tháp theo quần thể, trong khi Yang Prong chỉ là một ngọn tháp đơn lẻ. Một số giả thuyết cho rằng người Chăm có thể đã rời bỏ Tây Nguyên do không thích nghi được với khí hậu và điều kiện canh tác, hoặc do các biến động lịch sử như chiến tranh với Chân Lạp hoặc sự xâm lược của quân Nguyên – Mông vào cuối thế kỷ XIII.
Năm 1991, tháp Yang Prong được công nhận là Di tích Kiến trúc Quốc gia, trở thành một điểm đến quan trọng cho các nhà nghiên cứu và du khách muốn khám phá văn hóa Chăm tại Tây Nguyên.
Kiến trúc độc đáo của tháp Yang Prong
Tháp Yang Prong là một khối kiến trúc cao khoảng 10m, được xây bằng gạch nung đỏ trên nền đá xanh, không sử dụng vữa hay chất kết dính nhưng vẫn bền vững qua hàng thế kỷ.
Tháp có mặt bằng hình vuông, mỗi cạnh dài 5m, với một cửa chính duy nhất mở về hướng Đông – nơi ngự trị của các vị thần theo quan niệm của người Chăm. Ba mặt còn lại được trang trí bằng các cửa giả, mỗi mặt có ba cửa, tạo nên sự cân đối và hài hòa.
Điểm nổi bật của tháp là phần đỉnh được thiết kế mở rộng rồi thu hẹp dần tạo thành hình tháp bút, khác biệt so với các tháp Chàm ở miền Trung. Nền tháp được lát bằng những phiến đá xanh Cao Bằng mài nhẵn, trong khi các bức tường được trang trí bằng họa tiết hoa lá, động vật và linh thú tinh xảo, dù đã bị phủ rêu phong và bào mòn theo thời gian.
Tháp từng bị hư hại trong chiến tranh do bom đạn và những kẻ tìm vàng đánh mìn. Năm 2013, tỉnh Đắk Lắk đã đầu tư hơn 10 tỷ đồng để trùng tu, gia cố khung thép, xây tường rào và láng nền xi măng, giúp bảo tồn nét cổ kính của công trình.
Tháp Yang Prong hiện là một điểm du lịch tâm linh và văn hóa nổi tiếng tại Đắk Lắk, thu hút du khách bởi vẻ đẹp cổ kính và không gian thiên nhiên hùng vĩ.
Xung quanh tháp là rừng thưa với những cây cổ thụ, dây leo và hoa lan, tạo nên một khung cảnh thơ mộng, đặc biệt vào cuối mùa khô và đầu mùa mưa khi lá rừng rụng, tô điểm thêm vẻ đẹp huyền bí.
Tháp Chàm Yang Prong không chỉ là một công trình kiến trúc độc đáo mà còn là biểu tượng của sự hiện diện và giao thoa văn hóa của người Chăm tại Tây Nguyên cách đây hơn 700 năm. Dù đối mặt với những thách thức về bảo tồn và quản lý, tháp vẫn giữ được nét cổ kính và huyền bí, là điểm đến không thể bỏ qua cho những ai muốn khám phá lịch sử và văn hóa vùng cao nguyên Đăk Lăk .
